x
     
02.03.2016 19:41:07
Okunma: 3838
0 Yorum

Mehmet Erdül
ALAÇATI “DARÜLEYTAM” BİNASI

 
Arapça, “ev, yer” anlamına gelen “dâr” ve yetimler anlamındaki “eytam” kelimesinin birleşmesinden oluşan “darüleytam”; yetim evi veya yetimhane anlamında kullanılmıştır.
 
Darüleytam, Osmanlı Devleti’nin son döneminde yetimlere mahsus birçok kurumun genel adıdır.
 
Özel anlamda ise darüleytam, 13 Kasım 1914’de Maarif Nazırı Şükrü Bey’in teklifi ve Enver Paşa’nın katkısıyla kurulan İttihat ve Terakki döneminden Milli Mücadele dönemine kadar varlığını sürdüren kurumlara verilen bir isimdir.
 
Darüleytam kurulması Maarif Nazırı Şükrü Bey’in teklifi ile 25 Kasım 1914 tarihinde gerçekleşmiştir. Önceleri İttihat ve Terakki Fırkası’na bağlı bir kuruluş gibi faaliyet göstermiştir.
 
 İlk müdürü, İttihat ve Terakki Fırkası’nın İstanbul Merkez Başkanı Kemal Bey ve ilk Genel Müdürü ise Kastamonu Mebusu İsmail Mahir Efendi’dir.
 
4 Haziran 1915 tarihli Takvim-i Vekâyî gazetesinde ilân edilen geçici kanun ile şehit çocukları için kurulması düşünülen kurumlara gereken gelirler belirlenmiştir. Bu geçici kanun ile içki, sigara, tütün, posta ve telgraf ücretlerine ek vergiler getirilmiştir.
 
Darüleytamlar, ana sınıfları, iptidai sınıfları, sanayi sınıfları olmak üzere üç bölümden oluşmaktaydı. Ana sınıfları, iki şube olup, birinci şubeye 4 yaşından küçük olan, ikinci şubeye 4, 5, 6 yaşlarındaki çocuklar kabul olunurdu. İptidai sınıflarına, 7-12 yaş arası çocuklar, sanayi sınıflarına ise 13 ile 17 yaş arasında bulunanlar alınmaktaydı.
 
Çağlayan Kasrı’ndaki darüleytamda kalanların içinde Türk müziği sanatçılarının en önemlilerinden biri olan Safiye Ayla da vardır.
 
Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal da Balkan savaşları sonucunda Anadolu’ya göç edenlerden biridir.
 
Balkan Savaşı’nda babası, amcası Hüseyin, dayısı Hüseyin şehit edilmiş, annesi de koleradan ölmüştür.
 
Abisi tarafından 1916 yılı başlarında İzmir'in Alaçatı kasabasında yetimler için açılmış olan ve ilkokul düzeyinde öğretim yapan darüleytama kaydettirilmiştir.
 
Mütarekenin imzalanması üzerine Bursa'daki aynı adı taşıyan okula oradan da İstanbul'a götürülerek oradaki benzer okullara yerleştirilmiştir. Enver Ziya Karal, Ortaköy Darüleytamı’na verilmiş ve bu okulu 1922 yılında bitirmiştir.
 
1920 yılı itibarıyla İstanbul başta olmak üzere Osmanlı Devleti’nde 25 adet Ermeni, 3 adet Rum, 3 adet Yahudi ve 3 adet Rus Darüleytamı vardır.
 
Bunlardan biri de ALAÇATI Darüleytam okuludur.
 
Bu bina şimdi nerededir?
 
Hangi amaçla kullanılmaktadır?
 
Yıkılmışsa ne zaman, hangi gerekçelerle yıkılmıştır?
 
Sağlam ise, bina ayakta ise, Çeşme Belediye Başkanlığı bu binanın nerede olduğunu biliyor mudur?
 
Biliyorsa, bu bina ile ilgili olarak ne düşünmektedir?
 
İzmir KONAK’da Varyant çıkışındaki I. Abdülhamit, döneminde Viladethane (Doğum Evi) olan, sonraları “Piçhane” adıyla tanınan bina şimdi Etnografya müzesi olarak kullanılmaktadır.
 
Çeşme Belediyesinin bu bina için bir müze projesi var mıdır?
 
Enver Ziya Karal isminin bir parka, bir meydana bir caddeye verilmesi düşünülmekte midir?
 
Bilmeyenler için özel not:
 
Enver Ziya, 1906 yılında Kosova´nın Osmaniye kasabasında doğdu.
 
Annesinin ismi Zeynep, babasının ismi Ağalı Mehmed idi. Balkan Savaşı´nda babası, amcası Hüseyin ve dayısı Hüseyin şehit edilmişti.
 
Annesi ise koleradan ölmüştü.
 
Savaştan önce Anadolu´ya göçmüş olan ikinci amcası Hoca İbrahim Efendi Birinci Dünya Savaşı´na gönüllü olarak katılmış, O da Çanakkale´de şehit düşmüştü.
 
Balkan Savaşları´ndan sonra, Enver Ziya ağabeyleri Kâzım ve Mustafa ile İzmir´e göç etti. Ancak yolda Kâzım´ın kaybolması talihsizliğini yaşadılar.
 
Üç kardeş ancak on sekiz yıl sonra tekrar buluşabildiler. Enver Ziya, büyük ağabeyi Mustafa ile bir süre İzmir´de yaşamış, ağabeyi tarafından 1916 yılı başlarında İzmir´in Alaçatı kasabasındaki dârüleytama kaydettirilmiştir.
 
Mütarekenin imzalanması üzerine Alaçatı´daki dârüleytam kapatılmış olduğundan, buradaki öğrenciler Bursa´da aynı adı taşıyan okula nakledilmişti. Yunan ordularının İzmir´den sonra Bursa´ya doğru ilerlemeleri üzerine dârüleytam öğrencileri bu sefer İstanbul´daki dârüleytamlara yerleştirildi.
 
Enver Ziya da Ortaköy Dârüleytamı´na verilmiş ve bu okulu 1922 yılında bitirmiştir. Dârüleytamdan mezun olan Enver Ziya, 1923 yılında Edirne Sultanisi´ne leylî meccanî (yatılı parasız) öğrenci olarak kabul edildi ve 1928 yılında mezun oldu.
 
Aynı yıl devlet tarafından yurtdışına öğrenci gönderilmek üzere açılan imtihanlara girdi.
 
Bu imtihanı kazanarak Ekim 1928´de Fransa´ya gönderildi. Yüksek öğrenimini ve doktora çalışmasını Fransa´da (Lyon Üniversitesi´nde) bu şekilde tamamladıktan sonra 1933 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi´nde doçent olarak göreve başladı. 1942 yılında profesör olarak geldiği Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi´nde Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü´nü kurdu.
 
Enver Ziya Karal, 1960 yılında ordinaryüs profesör oldu.
 
İstanbul Harp Akademisi, Ankara Harp Akademisi, Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Gülhane Askeri Tıp Akademisi´nde Türk İnkılap Tarihi; Amerika Birleşik Devletleri´nin çeşitli üniversitelerinde ve Manchester Üniversitesi´nde konuk profesör olarak yakınçağ Osmanlı tarihi dersleri verdi.
 
Çeşitli devlet görevleri ile yurtiçi ve yurtdışı devlet temsilciliklerinin yanı sıra 1960-1961 yıllarında kurucu meclis üyeliği, 1961 Anayasası´nı hazırlayan komisyonun başkanlığı ve Türk Eğitim Derneği Başkanlığı yaptı.
 
UNESCO Milli Komisyonu, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu üyeliklerinde bulunan Karal, vefatına kadar on yıl (1972-1982) Türk Tarih Kurumu Başkanlığı´nı yürüttü.
 
Karal´ın beş ciltlik Osmanlı Tarihi başta olmak üzere Atatürk, Türk devrim tarihi ve Osmanlı tarihi üzerine pek çok sayıda eseri vardır.
 
1982 yılında ise vefat etti.
 
 

Etiketler:

Yazarın Diğer Yazıları